Afspiegelingsbeginsel bij ontslag om bedrijfseconomische redenen

Ontslag om bedrijfseconomische redenen is een ontslaggrond die wij vaak zien. Echter zijn er voor het slagen van een ontslag om bedrijfseconomische redenen ook een aantal eisen. Zoals het afspiegelingsbeginsel.

Uiteraard mag een werkgever niet zomaar mensen ontslaan als het minder gaat. Ook staat niet vrij wie hij ontslaat. Hij moet hiervoor afspiegelen zoals dat heet. Onze arbeidsadvocaat gaat op dit princiepe in in dit artikel.

Wat is het afspiegelingsbeginsel

Het afspiegelingsbeginsel is een systeem om ervoor te zorgen dat een ontslag om bedrijfssorganisatorische redenen op een eerlijke manier plaatsvindt en naar leeftijdscategorie.

Het afspiegelingsbeginsel zorgt ervoor dat de selectie van personen die ontslagen wordt, zoveel mogelijk over 5 leeftijdsgroepen wordt verdeeld. Immers zouden bedrijven anders kunnen selecteren op leeftijd en ervaring. Of selectie naar functioneren of bijvoorbeeld hoe hoog de kosten voor het ontslag zijn.

Het afspiegelen en de leeftijd

Door het afspiegelingsbeginsel kan een werkgever bij een ontslag niet selecteren op leeftijd. Immers is het beginsel een wettelijk verplicht voorgeschreven selectiemethode. Het afspiegelingsbeginsel is dan ook verplicht bij een ontslag om bedrijfseconomische redenen.

Vroeger werd in Nederland het anciënniteitsbeginsel toegepast. Dit hield in dat de werknemer die als laatste in dienst was gekomen altijd als eerste ontslagen moest worden. Last in first out zoals we dat in het Engels noemen. Echter vond het Nederlandse kabinet van destijds dit niet meer passend en vandaar nu het afspiegelingsbeginsel.

Leeftijdsgroepen afspiegelen

Bij het afspiegelen worden de werknemers in 5 leeftijdscategorieën verdeeld van:

• 15 jaar tot en met 24 jaar;
• 25 jaar tot en met 34 jaar;
• 35 jaar tot en met 44 jaar;
• 45 jaar tot en met 54 jaar;
• 55 jaar en ouder.

Binnen deze leeftijdsgroepen wordt vervolgens bekeken wie er als laatste in dienst is genomen. De werknemers die vervolgens als laatste per leeftijdscategorie in dienst zijn getreden zullen dan als eerste een ontslag krijgen.

Voorbeeld afspiegelingsbeginsel

Binnen een bedrijf zijn 40 metaalwerkers werkzaam. Van deze werknemers vallen er 20 onder de leeftijdscategorie van 15 tot en met 24 jaar. De andere 20 werknemers vallen in de leeftijdscategorie van 45 jaar tot 54 jaar. De werkgever is vervolgens wegens bedrijfseconomische redenen verplicht om afscheid te nemen van de helft van zijn medewerkers.

In het voorbeeld betekent dit dus dat er 10 werknemer uit de leeftijdscategorie van 15 tot en met 24 jaar moeten worden ontslagen en 10 werknemers uit de categorie van 45 tot en met 54 jaar. Binnen deze categorie geldt dan ‘last in, first out’. Dus de werknemers die binnen een leeftijdscategorie korter in dienst zijn, zullen ontslagen gaan worden.

Omgekeerd afspiegelen

Omgekeerd afspiegelen noemen we ook wel terugspiegelen. Dit houdt in, dat wanneer er op het moment na een groepsontslag een vacature vrijkomt, de werkgever omgekeerd moet afspiegelen.

Dit betekent dat wanneer er een functie vrijkomt, deze functie als eerst aangeboden moet worden aan de werknemer die op basis van het afspiegelingsbeginsel als laatste voor het ontslag in aanmerking is gekomen. Dit is verplicht.

Afspiegelingsbeginsel tijdelijke contracten

De werkgever bepaalt de ontslagvolgorde van de werknemers die binnen zijn bedrijf in dienst zijn. Dit is inclusief eventuele payrollwerknemers die bij de werkgever in dienst zijn. Voordat men afspiegelt, geldt er eerst een andere eis. De volgende groepen worden namelijk als eerste ontslagen:

• AOW-gerechtigden;
• Oproepkrachten;
• Werknemers met een tijdelijk contract dat nog maximaal 26 weken duurt.

Eerst dient de werkgever dus te kijken of er werknemers in dienst zijn die vallen in een van de bovenstaande groepen. Indien dit het geval is, dienen zij eerst ontslag te krijgen. Vervolgens zullen er dan ontslagen plaatsvinden op grond van het afspiegelingsbeginsel.

Afspiegelingen bij ziekte

Een zieke werknemer is op basis van de wet beschermd voor ontslag. Er geldt namelijk een opzegverbod voor het ontslag van een zieke werknemer. Dit geldt ook in het geval van een ontslag op grond van bedrijfseconomische redenen.

Dit houdt dus in dat ook al zou een zieke werknemer op grond van het afspiegelingsbeginsel in aanmerking komen voor ontslag, dit niet mag. De eerstvolgende werknemer op grond van het afspiegelingsbeginsel zal dan door de werkgever voor ontslag moeten worden voorgedragen. Van groot belang dus om het afspiegelingsbeginsel bij ziekte dubbel te controleren.

Afspiegelingsbeginsel kleine groep

Soms is het bij kleinere bedrijven of bepaalde afdelingen binnen het bedrijf niet goed mogelijk om het afspiegelingsbeginsel toe te passen. Er zijn dan binnen het bedrijf bijvoorbeeld te weinig mensen in dienst.

Is het afspiegelingsbeginsel niet haalbaar binnen een bedrijf, dan zal ‘last in, first out’ gelden. De laatst in dienst getreden werknemer zal dan als eerste ontslag moeten krijgen.

Uitzonderingen

Het afspiegelingsbeginsel is een wettelijk voorgeschreven beginsel. De werkgever dient zich dan ook echt hieraan te houden. Volgens de UWV-ontslagregels zijn er ook maar zes strikte uitzonderingen die het afspiegelingsbeginsel buiten werking kunnen zetten. Deze uitzonderingen zijn:

1. De werknemer is ‘onmisbaar’;
2. Alle banen binnen een categorie uitwisselbare functies komen te vervallen;
3. Voor de werknemer eindigt een loonkostensubsidie;
4. De werknemer is uitgezonden of gedetacheerd bij een ander bedrijf;
5. In de cao is een afwijkende regeling opgenomen (bijvoorbeeld een selectie op kwaliteit);
6. De werknemer heeft een arbeidsbeperking.

Afspiegelen omzeilen

In de praktijk gebeurt het ook geregeld dat de werkgevers het afspiegelingsbeginsel proberen te omzeilen. Dit proberen zij door middel van de zogenaamde ‘stoelendansmethode’. De werkgever bepaalt dan dat er een bepaalde functiegroep in zijn geheel komt te vervallen.

Vervolgens laat de werkgever deze werknemers weer solliciteren op een nieuwe functie binnen zijn bedrijf. Op deze manier kun je door de sollicitatieprocedure bepalen wie je ontslaat.

Door rechters is geoordeeld dat dit is toegestaan, maar alleen onder strikte voorwaarden. De oude functies mogen bijvoorbeeld niet uitwisselbaar zijn met de nieuwe functies. Wanneer het om een nieuwe functie gaat die eigenlijk precies hetzelfde is als de voorgaande functie, dan keuren rechters het gebruik van de stoelendansmethode vaak af. In dat geval had de werkgever de afspiegelingsmethode moeten toepassen.

Neem contact met ons op!

Heeft u vragen gekregen naar aanleiding van dit artikel of wenst u advies omtrent het afspiegelingsbeginsel of een ontslag om bedrijfseconomische redenen? Neem dan contact op met Advocatenkantoor Van Wessel en wij helpen u graag verder.